Eindelijk kunnen de Concilievaders zich uitspreken over het controversiële thema van de godsdienstvrijheid. Tijdens de 2e zittijd was de tekst al een keer voorgesteld, maar op de valreep toch niet behandeld. Wat aanleiding gaf tot speculaties over getouwtrek achter de schermen. Nu komen de sterke meningsverschillen over het onderwerp in de publieke arena. Het is opnieuw Mgr. De Smedt die het schema inleidt. Voor velen een historisch moment.

Vrijheid van geweten is voorwaarde tot geloof en dialoog

Bisschop van Brugge Mgr. De Smedt

Vooral de Amerikanen dringen aan op een verklaring over de godsdienstvrijheid. Kardinaal Cushing van Boston drukt zijn vreugde uit dat het Concilie eindelijk passende eerbied voor de meningen der mensen uitdrukt. Kardinaal Meyer benadrukt dat de geloofsdaad een vrije daad is. Het geloof kan daarom niet met geweld of propaganda verspreid worden, maar alleen in vrijheid.

De Joegoslavische Mgr. Cekada voegt daaraan toe dat de vrijheid van godsdienst ook beschermd moet worden tegen marxistische regimes die erop uit zijn de godsdienst te onderdrukken.

Alleen de waarheid heeft rechten, niet de dwaling

Kardinaal Ruffini

Volgens kardinaal Ruffini is het beter om te spreken van verdraagzaamheid in plaats van vrijheid. Want wie dwaalt, heeft geen rechten. De burgerlijke overheid mag alleen de ene, ware godsdienst en Kerk ondersteunen. Hoewel niemand tot belijdenis gedwongen mag worden, is het Gods wil dat de Katholieke Kerk overheerst. Ruffini sluit daarmee aan bij het 19e eeuwse ideaal van het katholicisme als staatsgodsdienst. Omdat de verklaring dit ideaal in vraagt stelt, spreekt de Spaanse kardinaal Quiroga y Palacios zelfs van een revolutie in de Kerk.

Historisch moment voor de Kerk

Voor- en tegenstanders zijn het erover eens dat het debat over de godsdienstvrijheid een historisch moment is voor de Katholieke Kerk. Enkele reacties.

Conciliedagboek van Michel van der Plas, 23 september

En intussen is alweer een volgend belangwekkend debat begonnen: over de vrijheid van godsdienst. Het zal zelden herhaald worden dat, zoals vandaag, in één vergadering negen kardinalen spreken. Lees meer.

Conciliedagboek van Maxim Hermaniuk, 28 september

Het is een cruciale wende in het leven van de kerk.

Conciliedagboek van Pieter Smulders, 24 september

Vandaag geweldige aanval tegen godsdienstvrijheid. (…) Enigszins gematigd lijkt mij nog Cantero (Zaragoza), maar dan komen Abasolo en Nicodemo, die hameren op het alleenrecht van de waarheid: het recht om onkruid te zaaien op de akker mag niet erkend worden. Op alle sprekers van vanmorgen zijn er maar 3 voor het ontwerp. Het is een pijnlijke zaak, dat de meest onverbloemde onverdraagzaamheid zo openlijk wordt uitgesproken; maar het is natuurlijk zeer symptomatisch voor de situatie in Spanje, Zuid-Italië en in de kringen van het H. Officie. En het Secretariaat voor de Eenheid lijkt niet voorbereid te zijn op deze aanval; zij hebben geen verdediging georganiseerd. Zij staan vanmorgen nog op het standpunt: laat het maar op een stemming aankomen, dan halen wij het wel. Ten eerste is dat niet zo zeker, en ten tweede wordt het gezag van een decreet toch wel erg verzwakt, als honderden bisschoppen ertegen blijven. Tenminste zou het Secretariaat met klinkende argumenten voor moeten komen.

Conciliedagboek van Joseph Clifford Fenton, 25 september

Men valt de conservatieven aan als vijanden van de godsdienstvrijheid.