Onmiddellijk na het principeakkoord over de liturgie, debatteren de Concilievaders over de bronnen van de openbaring. Er is meteen grote onenigheid. Felle toespraken voor en tegen het schema volgen elkaar op.

Marcel Buyse schrijft in zijn Conciliedagboek: Eerste sessie die werkelijk het bijwonen waard was.

Hoe kunnen we iets weten over God?

Wat is de rol van de Bijbel en de 2000-jarige christelijke traditie? Hoe verhouden die zich tot elkaar en hoe moeten katholieken daarmee omgaan?

Dat zijn de centrale vragen waarop dit schema een antwoord wil formuleren. Op het eerste gezicht een theoretische kwestie, maar ze raakt de kern van vele controverses in en rond de Katholieke Kerk.

Twee bronnen-theorie onder vuur

Het schema dat ter discussie op de agenda staat, vat openbaring op als een lijst van stellingen of geloofswaarheden die van God komen en die in geloof te aanvaarden zijn. Er zijn volgens de tekst twee afzonderlijke bronnen van geloofswaarheden: Schrift en Traditie. Tot zover een bevestiging van het Concilie van Trente.

Maar de tekst gaat verder dan het Concilie van Trente door letterlijk te stellen dat de Traditie ruimer is dan de Schrift en een zelfstandige bron van openbaring is. Dat is een heikel punt voor een concilie dat oecumenisch wil zijn. Want voor de protestanten is dit onaanvaardbaar. Zij aanvaarden alleen de Schrift als bron van kennis over God, en dus zeker geen katholieke visie op traditie die boven of los van de Schrift staat.

Kroniek van een aangekondigde clash

Dat het tot een clash in de Sint-Pietersbasiliek zou komen wisten de protagonisten op voorhand. Want in de coulissen werd er al langer hevig gedebatteerd.

Op 13 november, de avond voor het plenaire debat, houdt de Doctrinele Commissie een nogal chaotische spoedvergadering. Kardinaal Ottaviani wil de leden van de Commissie dwingen de tekst te verdedigen, maar verschillende kardinalen weigeren en verdedigen de vrijheid van spreken op het concilie.

Theologen als Schillebeeckx hebben intussen vervangende teksten geschreven en verspreid onder de bisschoppen. Ook opvallend is een initiatief van Duitse zijde. Karl Rahner en Joseph Ratzinger stellen een tekst op die het officiële schema afwijst. Ze presenteren een alternatieve benadering van de openbaring. Geen opsomming van waarheden of stellingen meer, maar een communicatieproces (dialoog) waarin God zich in en door de geschiedenis kenbaar maakt aan mensen. Schrift en Traditie los van elkaar voorstellen is niet juist, zo argumenteren zij, en dit belemmert bovendien de oecumene.

Handgeschreven kritiek van Ratzinger op het schema over de bronnen van de openbaring, 1962

Minderheid is voor, meerderheid is tegen

Bij het openen van het debat in de aula mogen eerst de kardinalen spreken. De clash barst meteen los. Kardinalen als Siri, Ruffini en Ottaviani verdedigen de tekst. Anderen, zoals Bea, Frings, en de Canadese kardinaal Léger wijzen dit soort theologie streng af. Ook Belgische bisschoppen zijn kritisch, zoals Mgr. Charue, bekend exegeet, en Mgr. De Smedt, in naam van het Secretariaat voor de Eenheid.

Zes dagen lang zal de kwestie de gemoederen verhitten en de Concilievaders verdelen in een minderheid die voor het schema is en een meerderheid die een alternatieve tekst vraagt. Een eindeloze reeks toespraken herhaalt uitentreure de argumenten pro en contra. De vergadering is zodanig verdeeld in twee kampen, dat men spreekt van een impasse voor het Concilie. Na een verwarrende stemming op 20 november is een ingrijpen van Johannes XXIII nodig om de toestand ontzenuwen.

Sterk verzet tegen eerste schema theologie en een betekenisvolle waarschuwing aan de journalisten