Thema Kerk in de wereld van deze tijd: van wereldverachting naar aanpassing en engagement

Moeten katholieken zich vooral richten op het hemelse leven na de dood en zich zoveel als mogelijk onthechten van de wereld? Of moeten ze zich juist toewenden naar de wereld, de tekenen van de tijd lezen, de dialoog met de moderniteit aangaan en zich inzetten om haar te evangeliseren?

Met het Concilie kiest de Katholieke Kerk voor de 2e benadering. In vele opzichten een uniek resultaat van het Concilie. Ontdek waarom.

Spiritualiteit van de contemptus mundi of wereldverachting

Een positieve en open houding tegenover de huidige tijd en wereld is vandaag de norm. Zozeer zelfs dat het moeilijk is om zich voor te stellen dat het ooit anders was.

Maar in de late oudheid en middeleeuwen domineert de contemptus mundi of wereldverachting de christelijke spiritualiteit. Tijd en wereld zijn het domein van het materiële, het natuurlijke, het zichtbare en het voorbijgaande. Een minderwaardige werkelijkheid, leeg en ijdel, in vergelijking met het geestelijke, het bovennatuurlijke, het onzichtbare, het goddelijke en het eeuwige.

Verachting, of positiever gezegd onthechting, van het wereldse en het tijdelijke is een manier om zich te concentreren op wat écht belangrijk is. Het leven hier-en-nu kan nog het beste beleefd worden als een ballingschap in de hoop op de hemelse heerlijkheid en het eeuwige leven na de dood. Die afstandelijke houding tegenover de wereld vind je al in de Griekse en Romeinse oudheid. De Stoa en de Neoplatoonse filosofie bijvoorbeeld.

Tot lang na de middeleeuwen zal de Kerk met argwaan kijken naar de ontwikkelingen in de wereld. Getuige daarvan de veroordelingen van het liberalisme en het modernisme begin 20e eeuw.

Ook tijdens het Concilie pleiten verschillende Concilievaders ervoor om katholieken weer in te wijden in een spiritualiteit van de juiste argwaan tegenover de moderne tijd en wereld. Vaak komen deze Concilievaders uit regio’s waar de tijdsgeest van de jaren ‘60 met zijn geloof in vooruitgang en materiële welvaart nog niet is doorgedrongen.

Onze huidige tijd is veel kritischer tegenover het vooruitgangsgeloof en het materialisme, geleerd door de uitwassen van de vooruitgang en het failliet van communisme en kapitalisme. De belangstelling voor contemplatie en de geestelijke dimensie van het leven neemt weer toe. Vooralsnog zonder herleving van de contemptus mundi-houding.

Aggiornamento: aanpassen aan de tijd, in plaats van afwijzen van de tijd

Johannes XXIII geeft het Concilie als opdracht mee om te luisteren naar de noden van de tijd en de onveranderlijke blijde boodschap te vertalen in een taal die de moderne mens kan begrijpen en smaken. Aggiornamento noemt de paus dat, de Kerk en de formuleringen van haar leer bij de tijd brengen.

Het visioen van Johannes XXIII krijgt tijdens het Concilie maar heel langzaam vorm. UIteindelijk zal een 4e zittijd nodig zijn om de Pastorale constitutie over de Kerk in de wereld van deze tijd (Gaudium et spes) tot een goed einde te brengen.

Blijvende thema’s, overschaduwd door secularisatie

Verschillende thema’s die het Concilie in deze constitutie voor het eerst op de kerkelijke agenda plaatst, zijn blijvende bekommernissen van de Katholieke Kerk geworden:

Radicale keuze voor vrede en tegen oorlog. De vredesbeweging Pax Christi kan met recht een kind van het Concilie genoemd worden.
Authentieke bekommernis om armoede. Broederlijk Delen is net vóór het Concilie opgericht, maar dankt zijn bloeiende geschiedenis aan de kerkelijke keuze vóór de arme en tégen ongelijkheid.
Respect voor anders- en niet-gelovigen en aansporing tot dialoog en samenwerking.
Openheid voor en dialoog met de cultuur.
Een theologische keuze voor sociale rechtvaardigheid en emancipatie. De bevrijdingstheologie kan je begrijpen als een doorwerking van Gaudium et spes naar de Latijns-Amerikaanse situatie.

Wat de Concilievaders onderschat hebben, is hoe ver het fenomeen van de secularisatie zich na het Concilie zou doorzetten. Gaudium et spes heeft die trend waarschijnlijk zelfs versterkt. Terwijl katholieken leren om het leven hier-en-nu positief te waarderen en verantwoordelijkheid op te nemen in en voor de wereld, verdampt bij velen de behoefte aan religie en het bovennatuurlijke leven.