Van 1 tot 7 december gaan de Concilievaders in de clinch over de Kerk. Het is een hevig debat waarin een minderheid het voorbereidende schema vurig verdedigt en een meerderheid hetzelfde schema even vurig verwerpt. De uitkomst was eigenlijk al gekend van bij de aanvang: het schema moet helemaal opnieuw geschreven worden.

Alternatief schema in de maak nog voor het officiële wordt uitgedeeld

Nog voor het voorbereidende schema wordt uitgedeeld op 23 november, weten meerdere deelnemers dat Philips en anderen hard werken aan een alternatief schema. Eind november worden trouwens 500 exemplaren daarvan uitgedeeld. Zeer tegen de zin van de belangrijkste verdediger van het voorbereidende schema, kardinaal Ottaviani, voorzitter van de Doctrinele Commissie die het schema heeft opgesteld. Philips is pijnlijk getroffen wanneer Ottaviani in zijn werk een manouvre ziet.

Een aantal bisschoppen, waaronder Ottaviani, willen de eerste zittijd van het Concilie trouwens liever afsluiten met het schema over Maria in plaats van dat over de Kerk. Tot op het laatste moment is de agenda onzeker. Pas op 30 november deelt voorzitter Felici mee dat het debat over de Kerk toch zal beginnen op 1 december. Hij verwijst daarbij naar een uitspraak van Johannes XXIII, die wil dat de Concilievaders de laatste dagen van de eerste zittijd gebruiken om een eerste aanvoelen van het schema te krijgen met het oog op latere wijzigingen. Dat het schema zal wijzigen, is dus onvermijdelijk.

Wanneer hij het schema voorstelt aan de Concilievaders, anticipeert Ottaviani met veel ironie op de kritiek: het zal wel weer de gebruikelijke litanie zijn, niet oecumenisch, te scholastisch, niet pastoraal, negatief... En hij besluit: Het enige wat mij rest is te zwijgen, want de heilige Schrift leert ons: Verspil geen woorden wanneer niemand luistert. Applaus.

Kritieken op een rij

Een meerderheid van de 77 mondelinge en 85 geschreven interventies is kritisch over het voorbereidende schema. Wat zijn de belangrijkste argumenten?

• De Brugse bisschop De Smedt houdt opnieuw een retorisch sterke toespraak met grote emotionele impact. Hij verwijt het schema triomfalisme (gebrek aan nederigheid), klerikalisme (te veel nadruk op hiërarchie in plaats van het volk Gods) en juridicisme (te veel rechten en regels in plaats van een theologische onderbouwing van de Kerk).
• Kadinaal Bea ziet als kern van het probleem dat het schema ingaat tegen de geest van de openingstoespraak van Johannes XXIII en de openingsboodschap van het Concilie aan de mensheid.
• Kardinaal König, geïnspireerd door kritieken van theologen als Rahner en Schillebeeckx, vraagt om de taak van de kerk duidelijker te stellen: het brengen van het evangelie naar alle volkeren.
• Verschillende bisschoppen wijzen op het belang van een inspirerend beeld voor de Kerk als tegengewicht voor de institutionele en juridische benadering. Kerk als mysterie wordt genoemd, maar ook en vooral de Kerk als volk van God.
• Mgr. Volk wijst op de gebrekkige Bijbelse fundering van de Kerk in het schema.
• Kardinaal Frings geeft de doodsteek aan het schema door het gebrek aan katholiciteit aan te tonen, de hoeksteen waarop het hele schema rust, vermoedelijk met argumenten aangereikt door theoloog Ratzinger.
• Kardinaal Léger vat de stemming in de Concilievergadering als volgt samen: Alles is over te doen.

Ik had enkele van uw uitdrukkingen liever niet gehoord

Briefje van kardinaal Cento aan Mgr. De Smedt (1-12-1962). Cento was nuntius in België en heeft in 1952 De Smedt bisschop van Brugge doen benoemen.

Laat u het mij toe? Met broederlijke openhartigheid en - indien u het mij toestaat - met vaderlijke genegenheid, wil ik u zeggen dat ik deze morgen enkele van uw uitdrukkingen liever niet gehoord had. Misschien, of zelfs zonder misschien, zal Uwe Excellentie zelf, wanneer U er terug over nadenkt, het met mij eens zijn.

Uw zeer toegewijde 

kard. Cento

Uit de Conciliedagboeken

• Speech van Mgr. De Smedt. Retoriek! Sebastiaan Tromp
• Ottaviani gebruikt zijn zalvende stem, maar mengt er humor tussen Yves Congar
• Dit incident is voor mij het pijnlijkste geweest Gerard Philips