23 NOV '65 | Dan kwam het beslissende punt: de geboortebeperking

Pater Miguel persoonlijk belde me en vroeg om een gesprek: het was dringend, hij was meer dan een uur bij de Heilige Vader geweest. Kortweg: het ging om de hervorming van de Romeinse Curie.

Pater Miguel stelde in het gesprek met stevige nadruk dat – indien de Romeinse Curie niet fundamenteel vernieuwd zou worden – de geest van Vaticanum II op het spel zou staan. Zelfs zou het gevaar dreigen dat vervolgens de ‘progressieve’ krachten en ook degenen, die zich voor een vernieuwing van de Curie sterk hebben gemaakt, vervolgd zouden worden.

De Heilige Vader gelooft dat we goed gepositioneerd zijn: ver weg van de schandelijke dagen waarin rijkdom en simonie de Curie beheersten... Enkele oerconservatieve en in onbruik geraakte krachten? Nou ja, die leven niet eeuwig… En hij sprak nog eens over enkele verbeteringen, die hij van plan was door te voeren.

Een tweede thema, dat pater Miguel aanstipte: de naconciliaire commissies. Ook op dit punt een nauwelijks waarneembare reactie van de kant van Paulus VI.

Dan kwam het beslissende punt: de geboortebeperking en de begrenzing van het aantal kinderen. De Heilige Vader sprak wel tien minuten over verschillende artsen, die hem mondeling en schriftelijk hadden laten weten, welke verwoestende gevolgen de ‘pil’ heeft. Pater Miguele herinnerde hem eraan dat het er inderdaad om gaat de Kerk niet voor eens en altijd vast te binden aan een of andere technische oplossing. Het is alleen belangrijk om de deuren niet af te sluiten, om mensen geen onnodige lasten op te leggen, die slechts tot gewetensconflicten leiden.

Paulus VI, innerlijk niet vrij, voelt zich gebonden aan de teksten van Pius XI en Pius XII. Hij is nu van plan een verklaring uit te brengen, waarin hij zich verbindt aan Casti Connubii. En dan wil hij later over het thema een encycliek schrijven.

Toen pater Miguel vurig probeerde de paus in beweging te krijgen…. zei deze ten slotte: “laten we nu eens hier van uitgaan: u stelt zich voor, u kruipt in mijn huid. Stelt u zich voor, u bent de paus. En maakt dan de verklaring, die u zou schrijven, staande voor God en met de mensheid voor ogen. Brengt u mij zo snel mogelijk deze verklaring, en ik beloof u deze op mijn knieën te bestuderen.”

Pater Miguel verloor geen seconde. Hij sloot zich op , samen met de rector van het Belgische college, met de Duitse bisschop Josef Reuss en met Ellen, de deskundige. En het tekstconcept was klaar.

Mijn goede vriend liet me daarop uit eerste hand de tekst zien. Hij gaf hem mij te lezen, zoals hij hem dinsdag aan de paus zal voorleggen. Hij wilde mijn eerlijke mening. En hij wilde ook dat ik de opdracht zou geven tot een bombardement van brieven aan de H. Vader, alleen maar om hem te verzoeken de vragen niet definitief af te sluiten.

Het document was een meesterstuk. Ik herhaal: een meesterstuk! We aten gemeenschappelijk een zeer eenvoudige avondmaaltijd in ons huis. Het was ongelofelijk. We baden samen de rozenkrans… Tot zover mijn discrete mededelingen voor vandaag.

28 OKT '65 | Treurnis over iedere verarming en verandering van de tekst

Of de Heilige Vader gebruik zal gaan maken van de mogelijkheid om Bisschoppensynodes bijeen te roepen? Ik heb de indruk dat de paus aan de Bisschoppenconferenties thema’s zal voorleggen die veraf staan van de dringende en actuele vragen van nu. Maar de vragen rond de geboorteregeling zullen gesteld blijven worden, de vraag van het kerkelijk celibaat zal, zo God wil, gesteld worden. De meeste bisschoppen gaan met Allerheiligen naar huis, naar hun diocesen. Zoals je ziet, loopt Vaticanum II op zijn eind. We krijgen een intensieve Eindspurt om het concilie tot een goed einde te brengen en ‘de tijd daarna’ voor te bereiden.

Het gevaar dat Schema XIII zeer wazig en afgevlakt zal worden gepubliceerd, doet me pijn. Er blijven waardevolle stukken. Misschien kan het ook nog wel mooi worden. Maar er moet een wonder geschieden wil het nog geschikt zijn om hedendaagse mensen te bereiken en aan te spreken. Ik bedoel niet alleen de niet-christenen, maar ook vele christenen die zich niet voor religieuze problemen interesseren.

We kregen de Verklaring over de godsdienstvrijheid in een nieuwe redactie. Ik vind het beklemmend om te zien hoeveel passages in elkaar gepropt zijn en andere tussengevoegd werden. Het is te beklagen dat daardoor de tekst op veel plaatsen zeggingskracht en schoonheid heeft verloren. 

We moeten de treurnis over iedere verarming en verandering van de tekst doorstaan. Als dat de prijs is die we betalen voor de eenheid van de Kerk, moeten we God er maar voor danken.

06 OKT '65 | Theologen twijfelen niet aan vrouwenpriesterschap

Ik richt me vol vertrouwen in een brief tot de paus en ga daarbij op de volgende punten in:

• Bisschoppensynodes: Het zou mooi zijn, indien de paus aan het einde van het Concilie een motu proprio doet uitgaan, waarin hij de algemene vergadering van de Bisschoppensynode de opdracht geeft in de toekomst de paus te kiezen. De huidige kardinalen behouden dan hun recht om aan de verkiezing deel te nemen. In buitengewone vergaderingen zouden dan thema’s als geboorteregeling en priestercelibaat behandeld kunnen worden. Verder een aparte zitting om te beraden over de verantwoordelijkheid van de Kerk inzake ontwikkelingsvragen.
• Romeinse curie: De paus zou in de afsluitende zitting van het Concilie ook de grote lijnen van de hervorming van de Romeinse curie kunnen meedelen, vooral van het Heilig Officium, dat in ieder geval van naam en taakstelling moet veranderen.
• Afkondiging van Schema XIII: De paus moet aan het Secretariaat volmachten toekennen om de gerechtigheid en de ontwikkeling in de wereld toe te laten nemen en hij moet dit Secretariaat oecumenisch samenstellen. Laat hem een Secretariaat in het leven roepen, dat als taak heeft een gevoelige antenne te zijn ten dienste van de mensen en ten dienste van alle – door welke vormen van onderdrukking ook - geknechte groepen. Een Secretariaat, dat zo iets als een wereldgeweten kan zijn en dat – zoals gemakkelijk is in te zien – boven alle rassen, credo’s en ideologieën zou staan.
• Zo God wil, zal ik er nog voorstellen aan toevoegen als de afschaffing van de ambassades bij de Heilige Stoel en de afschaffing van nuntiaturen, omdat de paus zich niet meer ziet als een wereldlijk heerser en het niet meer wil zijn.
• Een ander voorstel zou zijn om uit het Vaticaan als pauselijke zetel weg te trekken. In de voorstelling van de mensen is het Vaticaan symbool van de kerkelijke rijkdom, zoals de Bastille het symbool van de onderdrukking van het Franse volk was. Verder zou de bibliotheek, het archief, het museum en de pauselijke tuinen aan het volk moeten worden gegeven, onder bestuur van de UNESCO.

Wij hebben veel gelachen, toen gisteren kardinaal Suenens aan de uitspraak van paus Joannes herinnerde, namelijk dat wij allen slechts novicen zijn met betrekking tot het Concilie: “als het noviciaat ten einde is, bereiden we ons voor op Vaticanum II.”

Paulus VI bevestigde aan pater Lebret dat hij na het concilie een encycliek over ontwikkelingssamenwerking zal publiceren. Maar jammer genoeg zal hij daarvóór, zo zei hij hem ook, een andere over het kerkelijke celibaat schrijven. Daarmee zal hij helaas de discussie over dit hete onderwerp beëindigen. Ik heb al gezegd, en ik herhaal het, dat dergelijke taboethema’s mij angst inboezemen. Het leidt er alleen maar toe dat ze ondergronds verder smeulen. Ik zal me er daarom voor inzetten dat minstens de Bisschoppenconferenties verder over het onderwerp kunnen spreken.

Er was een ontmoeting met de Jezuïeten. We moeten zien hoe we de Bisschoppenconferenties sterker maken, zodat zij de oecumene verder kunnen brengen. Na enige tijd zei ik tegen hen: Als U mij al een ‘profeet’ noemt, dan mag ik u allen wel ‘doctor’ noemen. Zegt u mij eens a.u.b. of u mij één doorslaggevend argument kunt noemen, dat de vrouw de toegang tot het priesterschap verspert. Of dat het hier om vooroordelen van de mannenwereld gaat, die bij het Derde Vaticaanse Concilie opgeruimd kunnen worden.

Ik was totaal verrast: geen van de aanwezige theologen twijfelt eraan dat we in de richting van het vrouwenpriesterschap gaan.

Uit dagboeknotities in oktober 1965 naar vrienden in Brazilië verstuurd

01 DEC '64 | Ik zou van het Vaticaan een museum en een bibliotheek maken

Gisteren heb ik ’s avonds gegeten met Bernard en pater Mario von Galli. Ze vroegen mij wat ik het eerste zou doen, als ik paus zou worden. Ik gaf als antwoord dat het allesbehalve makkelijk is om paus te zijn …

Ik weet niet wat ik er van terecht zou brengen. Ik weet alleen maar wat me na aan het hart ligt en waar mijn hoofd het meest naar staat:

Midden op het Sint Pietersplein zou ik het ambt aanvaarden. Ik zou aan de aanwezigen en de wereld zeggen – helemaal in de lijn van Paulus VI , die zijn tiara wegschonk omdat hij geen koning van deze wereld meer wilde zijn – ja ik zou om coherent te zijn, aan alle landen die ambassades bij de Heilige Stoel hebben, zeggen, dat de paus er waarde aan hecht om met alle volkeren altijd de meest hechte en persoonlijke betrekkingen te onderhouden, maar dat er geen reden meer is om de ambassades bij de Heilige Stoel en de apostolische nuntiaturen in de verschillende landen te laten bestaan. Ik zou proberen me uiterst nauwkeurig uit te drukken en de woorden op een weegschaal leggen om niemand te kwetsen. En precies hetzelfde zou ik tegen de Romeinse adellijke families zeggen.

Verder zou ik mijn beslissing meedelen om van het Vaticaan een museum en een bibliotheek te maken, die ik aan een internationale instelling zou geven met de opdracht deze instellingen ten dienste van de cultuur instant te houden. (De inkomsten zouden ten dienste van de armen moeten komen).

Is dit armoedemanie..?! Om van de Kerk ‘iemand die dient’ zoals Christus te maken, - om voor de wereld niet dit schandaal van een machtige en sterke Kerk die men moet dienen meer te laten bestaan, daarom lijkt me zo’n begin van een begin essentieel. Dat zou het begin zijn, meteen vanaf de eerste dag. Heb je er wel eens over na gedacht, wat dat voor een revolutie zou zijn?!...

Vervolgens zou de hervorming van de Curie een kleine volgende stap zijn. In de mate waarin er collegiaal zou worden geleefd en de bestaansreden van de Romeinse Curie niet meer zou liggen in het wantrouwen en het controleren van het wereldepiscopaat, zou de Curie heel eenvoudig kunnen worden omgebouwd …. De uitgaven zouden drastisch naar beneden gaan: zonder nuntiaturen en zonder nuntii, zonder een Vaticaan dat moet worden onderhouden. (De Zwitserse garde zou het museum, de bibliotheek en de basiliek bewaken, hun soldij zouden zij van de pachtinstelling ontvangen). Door zo effectief het bestuur van de Kerk te decentraliseren zou de paus zich bevrijden van alle goederen, die voor de wereld zozeer een schandaal zijn.

Zou het aanzien van de paus verminderen? Is het belangrijk dat hij aanzien heeft? Voor hem is alleen essentieel, dat hij het voor de mensen eenvoudiger maakt om in hem de plaatsbekleder van Christus op aarde te leren kennen. Wezenlijk is dat de mensen in de Kerk niet een rijk naast andere rijken zien, nog een vorstendom erbij, naast alle andere……

Datum bij benadering

28 NOV '62 | Om de paus niet alleen met de Romeinse Curie te laten zitten

Vandaag zijn, zoals altijd, de Kerk en het Concilie onderwerp van gesprek. Nu het ons gelukt is, om na anderhalve maand, met de hulp van Gods genade een goed concilieklimaat te creëren, benauwt ons wel een beetje de vraag hoe wij dit klimaat kunnen behouden, zowel in onszelf als in Rome (Het is normaal, dat de Romeinse Curie, onmiddellijk wanneer wij Rome de rug hebben toegekeerd, weer alles in het werk zal stellen om de paus te beïnvloeden)?

Het is belangrijk om te zien hoe deze beïnvloeding kan worden tegengewerkt door de aanwezigheid van de Geest van het Concilie, welke steeds opnieuw zichtbaar werd in de samenklank van de meerderheid van de bisschoppen met de Paus (= de heilige Geest).

Wat het voortleven van de Geest van het Concilie in onszelf en onze medemensen betreft, heb ik een studieplan voor Latijns-Amerika naar voren gebracht, met daarbij de wens (die onmiddellijk werd aangenomen!), dat ook Afrika en Azië eraan zouden meedoen. En eveneens (en dit voorstel is ook goedgekeurd) Europa, de USA en Australië.

Ik ging daarbij uit van een concreet voorbeeld: de ontwerptekst over de Kerk. (Duidelijk was dat dit ontwerp in geen geval al te snel zou mogen worden besproken). Hij zou blijven liggen voor de volgende zittingsperiode (ofschoon men nu al zou kunnen en moeten beginnen met de besprekingen. Alleen zo kan de tekst de noodzakelijke rijpheid krijgen).

Ik liet zien hoe wij in de ontwerptekst 3 fundamentele problemen naar voren hadden gehaald. Deze problemen moesten onder het gezichtspunt van de expliciete gevolgen voor de Oecumene en voor de Heilige Moederkerk worden onderzocht. Ik stond erop: bij de discussie over de universaliteit, over de katholiciteit van de Kerk, moet het voortdurend duidelijk zijn, dat zij in deze tijd in geen geval Amerikaans moet worden, of Afrikaans, of dat zij nu Aziatisch wordt, nadat zij haar Italiaans-Europese uiterlijk heeft afgelegd. Het is mooi om te zien hoe iedereen deze katholieke taal verstaat.

De drie aspecten zijn:

• De collegialiteit van de bisschoppen op nationaal en continentaal niveau,
• De leken in een zich ontwikkelende wereld,
• Kerk en Staat met het oog op de ontwikkelingen.

Daarna maakte ik duidelijk hoe we dit in Latijns-Amerika wilden aanpakken (het voorstel gold ook voor Afrika en Azië):

• Wij kiezen een woordvoerder voor ons allen: Pater Houtart (toevallig ook de secretaris van het Opus Angeli).
• Wij kiezen sleutelfiguren uit ieder werelddeel. Hen sturen we ook direct ter verdieping een rondschrijfbrief met aangepaste vragen toe over de verschillende discussiepunten en hoofdstukken: (Hierna volgen ongeveer 20 namen uit verschillende landen van Latijns-Amerika). 
• Nadat zij de vragen hebben ontvangen, krijgen ze een maand de tijd om te antwoorden.
• Rond Pasen zal P. Houtart dan de schrijvers van de 5 à 6 beste antwoorden in Rio de Janeiro bij elkaar halen, met misschien nog enkele knappe koppen extra, als het team nog wat verrijkt moet worden. Dan hebben we, als God het wil, daarna een boodschap klaar, die we niet alleen aan de Latijns-Amerikaanse bisschoppenconferentie sturen, maar ook aan de secretariaten in Afrika, Azië en de hele wereld…

Voor het Europese team, voor de eerste keer aanwezig, was mijn idee over de noodzaak van eenheid van de Europese bisschoppen op continentaal niveau de verrassing van de avond. Mijn argument daarvoor was: het gaat niet aan dat Europa zich economisch verenigt en politiek samengroeit, en dat er dan geen nieuwe visie zou moeten zijn op een gemeenschappelijke pastoraal. (Kardinaal Suenens wil een dergelijk pastoraat bespoedigen).

En om de paus te beschermen (om hem hier niet alleen met de Romeinse Curie te laten zitten) zal de Oecumene (bedoeld zijn de niet-katholieke conciliewaarnemers) voorstellen om de huidige commissievoorzitters (10 kardinalen, waaronder Liënart, Frings en Alfrink) samen met de commissie voor de bijzondere zaken (10 kardinalen, waaronder Meyr en Suenens) met het toezicht op het werk van de onderscheiden commissies te belasten. (maandelijks vergaderen, altijd in contact met de paus).