Encycliek Ecclesiam Suam krijgt wisselende respons

6 AUG 1964

Paulus VI

Paulus VI publiceert zijn encycliek Ecclesiam Suam op een historisch belangrijk moment. De Concilievaders kijken vooral uit naar zijn positie over primaatschap en collegialiteit. Want over die controversiële onderwerpen zal het Concilie in de komende zittijd stemmen. Maar de paus laat het Concilie alle vrijheid.

Nieuwe, persoonlijke stijl

Paulus VI schrijft zijn eerste encycliek als een conversatie per brief. Hij geeft uiting aan zijn persoonlijke bezorgheden en gedachtegang als startpunt van een dialoog. Dat is nieuw. Zoals het ook erg zeldzaam is dat de paus helemaal persoonlijk zijn encycliek schrijft.

Dialoog is ook het onderwerp van de tekst. Vooral van het laatste onderdeel dat het meest toegankelijk is voor een breed publiek. Dialoog, hervorming en vernieuwing zijn sleutelwoorden.

Meerzinnige houding tegenover primaatschap en collegialiteit

Veel houvast over het kerkmodel van de paus biedt het document niet. Enerzijds laat hij het Concilie expliciet alle vrijheid om hierover te debatteren. Anderzijds plaatst de paus zich als rechter buiten het debat:

Met opzet zien wij in deze Encycliek af van iedere persoonlijke mening over leerstellige punten die verband houden met de Kerk en ter beoordeling zijn voorgelegd aan het Concilie, waarover wij tot voorzitter geroepen zijn. Voor het ogenblik willen wij aan zo'n verheven en gezagvolle vergadering de vrijheid laten van onderzoek en discussie. Wij houden ons echter overeenkomstig de apostolische taak van leraar en herder, die wij als hoofd van de Kerk vervullen, het moment en de wijze voor, waarop wij onze mening bekend zullen maken en dan zullen wij zeer blij zijn, indien ons oordeel volledig met dat van de Concilievaders overeenstemt.

Ecclesiam Suam, 33, vert. RKDocumenten.nl

Congar noemt deze uitspraak en de encycliek daarom asymmetrisch een beetje Romeins en pausgericht. Ook oecumenische kringen reageren gereserveerd.

Daar staat tegenover dat de paus de bisschoppen herhaaldelijk oproept om hem te adviseren over de nodige hervormingen en met hem samen te werken om ze uit te voeren. Wat toch wijst op een collegiale houding van de paus. Al valt nergens het belangrijke woord collegialiteit. Wellicht om niet vooruit te lopen op de stemming door de Concilievaders van de Constitutie over de Kerk.

Opvallend is ook dat de paus ook niet spreekt over de Kerk als volk van God, zoals de Constitutie zal doen. Zijn inspiratie vindt hij in de leer van Pius XII van de Kerk als mystiek lichaam van Christus.

Weinig geciteerd tijdens het Concilie

Concilievaders die houvast zoeken in de encycliek kunnen dus meerdere richtingen uit. Naast de open en persoonlijke stijl, is dat wellicht de belangrijkste reden waarom ze de encycliek weinig zullen citeren tijdens het Concilie.