Vurige pleidooien voor en tegen godsdienstvrijheid

15 SEP 1965

De Brugse bisschop Mgr. De Smedt leidt de nieuwe tekst voor de verklaring over de godsdienstvrijheid in voor de Concilievaders. Zijn inleiding is zorgvuldig voorbereid, want godsdienstvrijheid is een gevoelig onderwerp. De Concilievaders debatteren over de tekst tot 21 september. De passie waarmee ze dat doen onderstreept het historische belang.

Voorstanders

Vooral de Amerikaanse bisschoppen zijn tevreden met de nieuwe tekst. Hun eigen expert (peritus) John Courtney Murray heeft een belangrijk aandeel in de redactie gehad.

De Amerikanen worden bijgetreden door sprekers uit West-Europa (o.a. Frings), Engeland (Heenan) en Latijns-Amerika (Silva Henriquez, Chili).

Ook een diepe indruk maakt het feit dat kardinaal Jozef Beran (1888-1969) van Praag zich voor het schema uitspreekt. Die had immers zowel onder de nazi’s als onder de communisten ervaren wat het betekent van zijn vrijheid beroofd te zijn. Pas na zijn creatie als kardinaal in februari 1965 kon hij eindelijk aan het Concilie deelnemen. Beran verwerpt de idee dat men in zake godsdienst dwang mag gebruiken. In zijn toespraak benadrukt de kardinaal dat de katholieken in deze materie geen lessen te geven hadden. Zo brengt hij de pijnlijke dood van Jan Hus (1369/70-1415) in herinnering. Deze priester en professor moest zijn kritiek op een verdeelde Kerk met de dood op de brandstapel bekopen.

Opvallend is ook de interventie van de patriarch van Venetië, kardinaal Urbani. Namens talrijke Italiaanse bisschoppen betuigt hij zijn steun aan de tekst. Opvallend, want andere vooraanstaande Italiaanse kardinalen zijn fervente tegenstanders.

Tegenstanders

Zo is kardinaal Ruffini van oordeel dat vrijheid en waarheid niet van elkaar gescheiden kunnen worden. Siri herhaalt nog maar eens dat de tekst ver af staat van wat de pausen Pius IX, Leo XIII, Pius XI en Pius XII hebben gezegd.

Spaanse bisschoppen zijn tegen de verklaring omdat ze beducht zijn om hun privileges te verliezen. Maar in dit dossier worden hun opvattingen niet gedeeld door verschillende bisschoppen uit Latijns-Amerika. De Braziliaanse kardinaal Agnelo Rossi (1913-1995) bijvoorbeeld spreekt zich uit voor de tekst, met steun van meer dan 80 collega’s.

Plicht om waarheid te zoeken

Tijdens de debatten wordt gevraagd om explicieter te formuleren dat iedereen de vrijheid, maar ook de plicht heeft om de waarheid te zoeken. Daarmee wil men de kritiek counteren dat de verklaring de deur opent voor onverschilligheid en subjectivisme.

Het kan niet voldoende benadrukt worden dat de discussie historisch gesproken van groot belang is. Het gepassioneerde debat bevestigt dat. De Rooms-katholieke Kerk erkent expliciet dat iedereen persoonlijk het recht en de plicht heeft om in vrijheid los van externe dwang de waarheid te zoeken, ook op religieus vlak. Gelovigen worden met andere woorden als volwassenen gerespecteerd én voor hun verantwoordelijkheid geplaatst.