Het decreet over de bisschoppen behoort tot de kortere en meer praktisch georiënteerde Concilieteksten. Het gaat over de plaats, rol en rechten van bisschoppen in de Latijnse kerk. Het heeft daarbij veel aandacht voor de bisschop als herder van de lokale kerk.

Centralisme of collegiaal bestuur?

De positie van de lokale bisschoppen en de verhouding van de bisschop tot Rome (de paus) is lange tijd een item van debat in de Rooms-Katholieke kerk. In de loop van de negentiende eeuw en vooral onder Pius IX verschuift de klemtoon van het kerkelijk bestuur steeds meer naar de paus als hoogste bestuurder en gezagsdrager. Het Eerste Vaticaans Concilie had wel voorzien om ook over de bisschoppen te spreken. Maar uiteindelijk komt er met Pastor Aeternus in 1870 alleen een document dat de klemtoon legt op pauselijk gezag. In de eerste helft van de twintigste eeuw leidt dit tot ongenoegen omdat bisschoppen vaak maar de rol krijgen van uitvoerders van Romeinse besluiten. Vaticanum II herstelt die balans en herwaardeert ook de sacramentaliteit van het bisschopsambt.

Praktische uitwerking van Constitutie over de Kerk

Het decreet over de bisschoppen staat niet op zich, maar toont hoe verschillende Concilieteksten in hun ontwikkeling aan elkaar zijn gebonden.

Al in 1962 is er de intentie om een document over de bisschoppen (De episcopis) te maken. De tekst zou het resultaat worden van de integratie van twee voorbereidende schema’s: een over de zielzorg en een ander over de bisschoppen.

De redactie is tijdens het Concilie in handen van de Commissie voor de Bisschoppen. Maar het debat over de De episcopis wordt steeds weer gekoppeld aan het grote debat over de Kerk. Lumen gentium behandelt de visie op de kerk als geheel. Vooral over het derde hoofdstuk dat de verhouding beschrijft tussen paus en bisschoppen woedt een scherp en geladen debat.

De debatten over de bisschoppen worden altijd gezien als een praktische uitloper van het meer fundamentele debat. Pas nadat in november 1964 de Consitutie over de Kerk is goedgekeurd kan ook het decreet over de bisschoppen afgerond worden.

Op 28 oktober 1965 keuren 2139 Concilievaders de tekst goed, 2 stemmen er tegen, 1 stem is ongeldig.

De rol van de bisschoppen blijft cruciaal in de praktisch implementatie van principes als collegialiteit en subsidiariteit in de katholieke kerk. Het decreet ligt ook mee aan de basis van de herwerking van het kerkelijk recht. In 1983 verschijnt een nieuwe Codex van kerkelijk recht ter vervanging van de codex van 1917.

Het Decreet over het herderlijke ambt van de bisschoppen in de kerk bevat 44 artikels. Die zijn verdeeld over een algemene inleiding, een besluit en 3 hoofdstukken:

1. De bisschoppen in hun verhouding tot de universele kerk
2. De bisschoppen in hun verhouding tot de particuliere kerken of diocesen
3. De bisschoppen in hun samenwerking voor het gemeenschappelijke welzijn van meerdere kerken