Over het lekenapostolaat - Apostolicam actuositatem

Decreet over het lekenapostolaat, Apostolicam actuositatem

Het Concilie bevestigt de leek als volwaardig lid van het Godsvolk, met een eigen zending. Het Decreet over het lekenapostolaat, Apostolicam actuositatem, wil die zending afbakenen en ook de verhouding met de kerkelijke hiërarchie verduidelijken. Of het daar echt in slaagt, is twijfelachtig. De belangrijkste verwezenlijking van het Concilie is waarschijnlijk dat er een document bestaat dat het apostolaat van leken krachtig bevestigt.

De Latijnse naam Apostolicam actuositatem, apostolische activiteit, verwijst naar de eerste woorden van de tekst zoals gebruikelijk is voor Vaticaanse documenten.

Principe: het héle Godsvolk is geroepen en gezonden, dus ook de leken

Voor de belangrijkste theologische uitspraken van het Concilie over de leek, moet je niet in het Decreet over het lekenapostolaat zijn, maar wel in de Dogmatische constitutie over de Kerk, Lumen gentium. Dat formuleert een nieuwe uitgangspunt voor de definitie van de Kerk: het héle Godsvolk is geroepen en gezonden, niet alleen de clerus, maar ook de leken.

Werkterrein van de leek is heiliging van de wereld

Het Decreet over het lekenapostolaat wil de specifieke rol van de leken in de missie van de Kerk beschrijven en hun werkterrein afbakenen. Naast hulp in de evangelisatie en charitatieve actie zouden leken speciaal geroepen zijn om de orde van het tijdelijke te bezielen en te vervolmaken met de geest van de Evangelie. De plaats van de leek is met andere woorden midden in de wereld.

Wat in de orde van het tijdelijke de meest knellende problemen zijn, staat dan weer in de Pastorale constitutie over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et spes.

Om de eigen zending van de leek volgens het Concilie goed te begrijpen moet je dus niet alleen het Decreet over het lekenapostolaat lezen. Het decreet is in zekere zin veel van zijn interessante inhoud verloren aan de 2 constituties.

Eigen werkterrein, maar wel onder leiding van hiërarchie

Wat opvalt als je het decreet leest, is dat de Concilievaders ruimte willen geven aan de leken. Maar even opvallend is dat die ruimte altijd geplaatst wordt in de context van de kerkelijke hiërarchie. Leken worden aangespoord om een rol op te nemen in de zending van de kerk, maar dan wel onder leiding en in dienst van de priesters.

Zoals vaak gebeurt in Conciliedocumenten staan 2 denkkaders naast elkaar. Om met die spanning in de praktijk vruchtbaar om te gaan, legt het decreet grote nadruk op samenwerking. Heel concreet roept het op om raden op te richten op parochiaal, diocesaan, interdiocesaan, nationaal en internationaal vlak. Daarin moeten priesters, religieuzen en leken broederlijk samenwerken met eerbiediging van ieders eigen karakter en autonomie (26).

Dat leken vandaag op alle niveaus een rol opnemen in de Kerk, is een gevolg en verdienste van het Concilie.

Nood aan een specifieke lekenspiritualiteit

De aandacht is na het Concilie vooral uitgegaan naar de vraag wat een leek mag en kan in de Kerk. Wat tot op vandaag onbeantwoord is gebleven is de vraag wat het betekent dat de leek geroepen is om de wereld te heiligen en het tijdelijke te bezielen met de geest van het evangelie.

Sommige theologen zijn ongelukkig met die verbinding van de leek met het tijdelijke en de wereld. Omdat het lijkt alsof het eeuwige en het heilige nu toch weer het exclusieve werkterrein wordt van clerus en religieuzen. Terwijl de algemene roeping tot heiligheid dit net opentrekt naar de leken. Andere theologen vinden dat er gewoon nog niet serieus werk is gemaakt is van een specifieke lekenspiritualiteit.

Het decreet zelf geeft daar ook weinig aanleiding toe. Het rept bijvoorbeeld met geen woord over het gebed van de leken. Terwijl het gebed toch een belangrijke plaats krijgt in de documenten over de bisschoppen en de priesters.

Pas recent is er in de theologie aandacht voor de spiritualiteit van de leek.

Op welke manier kan het alledaagse leven vindplaats worden van goddelijke presentie? Op welke manier kunnen leken daar de goddelijke presentie op het spoor komen? Niet toevallig wijzen religieuze bewegingen, van Opus Dei tot Focolare, de strikte scheiding tussen het heilige en het wereldse af.
Hoe kan het alledaagse leven voor de leek een weg zijn naar heiligheid en naar de volheid van het christelijke leven?
Welke rol speelt het gebed in de spirituele weg van leken? Hoe kan het gebed tegemoet komen aan de specifieke noden van leken?
Welke taal kan de leek hanteren om zijn spiritualiteit mee te delen? Is de taal van de professionele theologie niet te conceptueel? Hoe kan lekenspiritualiteit theologie inspireren? En wat is de bijdrage van de lekentheoloog in dat spanningsveld?
Op welke Bijbelse gronden kan een spiritualiteit van de leek steunen? De Wijsheidsboeken worden wel eens genoemd als aanknopingspunt voor een lekenspiritualiteit. Die zijn ontstaan tijdens de Ballingschap, een periode van crisis van de institutionele godsdienst, enigszins verwant aan onze geseculariseerde tijd.
Hoe kan de leek als leek ten volle spiritueel gewaardeerd worden? Zonder dat hij ingelijfd wordt als theoloog, pastoraal werker, of tot de clerus als permanent diaken.
Op welke plaatsen en manieren wordt de spiritualiteit van leken vormgegeven en overgedragen?
Wat zijn de charisma’s, de spirituele competenties, die bij uitstek eigen zijn aan de leken? En hoe dragen ze bij tot de volheid en eenheid van leven waar de postmoderne mens naar smacht?
Welke concrete spirituele vragen en antwoorden ontwikkelen leken rond werk en ondernemerschap, huwelijk en seksualiteit, ouderschap en opvoeding, ecologie en duurzaamheid, ziekte en zorg…?