Al voor het Concilie is er sprake van een crisis van het religieuze leven. Tijdens het Concilie woedt een fel debat over vernieuwing. Een nieuw elan bieden de Conciliedocumenten niet. Wel vernieuwingsimpulsen.

De Latijnse naam Perfectae caritatis, volmaakte liefde, verwijst naar de eerste woorden van de tekst zoals gebruikelijk is voor Vaticaanse documenten.

Religieus leven wordt al snel een Conciliethema

Al snel na de aankondiging van het Concilie in 1959 wordt duidelijk dat de vernieuwing van het religieuze leven op de Concilieagenda moet staan. Verschillende bisschoppen en uiteraard ook religieuze oversten nemen het op in de wensenlijstjes die ze in 1960 naar Rome sturen.

• Hoe het religieuze leven nieuw leven inblazen?
• Hoe omgaan met kleiner wordende congregaties, fusies, federaties...?
• Hoe de relaties regelen tussen religieuze oversten en de diocesane bisschoppen? Wat met de traditionele exempties, de congregaties die niet onderworpen zjn aan de rechtsmacht van de lokale bisschop?
• Wat met de praktische leefregels waarvan sommige op gespannen voet staan met de huidige leefstijl, zoals het habijt, het slot...?
• Wat te doen aan de gebrekkige vorming van religieuzen?

De Voorbereidende commissie voor de religieuzen leunt sterk aan bij de Curiale Congregatie voor de religieuzen. Ze bereidt een schema voor van 100 pagina’s met als titel Staten die streven naar perfectie. Klassieke 2-wegentheologie, geschreven in een defensieve en verbiedende stijl, waarin de religieus sociaal-juridisch wordt gedefinieerd als lid van de klerikale stand. De Coördinatiecommissie dringt aan op een kortere versie, liefst een eenvoudige lijst van stellingen waarover de Concilievaders gemakkelijk kunnen stemmen.

Verdeeldheid over het voorbereidende schema

De Concilievaders debatteren voor de eerste keer over het religieuze leven op het einde van de 3e zittijd in november 1964.

Het voorbereidende schema is teruggebracht tot 20 stellingen die samen 4 pagina’s beslaan. De titel Staten die streven naar perfectie kent enkele veelbetekenende wijzigingen:

• eerst in De religiosis, Over de religieuzen
• uiteindelijk in De accommodata renovatione vitae religiosae, Over de aangepaste vernieuwing van het religieuze leven.

De Amerikaanse bisschop McShea stelt de tekst voor in de Concilie-aula. De meningen zijn sterk verdeeld. 

Uiteindelijk dwingt een vloed aan amendementen de commissie om tijdens de 4e zittijd met een radicaal herwerkte tekst te komen. 

Geen nieuw elan, wel vernieuwingsimpulsen

Nieuwe theologische accenten over het godgewijde leven staan in hoofdstuk 6 van Constitutie over de Kerk. In vergelijking met hoofdstuk 5 over de algemene roeping tot heiligheid in de Kerk is hoofdstuk 6 na het Concilie te lauw gebleken. Het slaagt er niet in om de religieuzen een nieuw en eigen elan te bezorgen in het volk van God waarin iedereen heilig kan worden.

De nieuwe theologische accenten vinden bovendien weinig weerklank in de praktische richtlijnen van het Decreet over de aangepaste vernieuwing van het religieuze leven, Perfectae caritatis.

Volgens sommige theologen kan dit document daarom maar het beste vergeten worden. De enige verdienste, zo vinden zij, is dat het niet alles in detail heeft willen regelen, zoals de eerste versie van het schema wel probeerde.

Toch bevat het decreet impulsen die nadien zijn opgepikt:

• Het gemeenschapsleven is geherwaardeerd en op een gezondere leest geschoeid. Draaide het religieuze leven voorheen om een individuele weg naar het heil die trouwens op een erg collectivistische manier werd geregeld. Nu staat het gemeenschapsleven als weg naar het heil voorop. Ook de wisselwerking tussen de religieuze gemeenschap en de hele Kerk en de samenleving wordt geherwaardeerd. Ten slotte is ontstaat er meer ruimte voor de individuele inbreng van de religieus.
• Het decreet spoort aan om het geestelijke leven te vernieuwen door zich te herbronnen op het charisma van de stichter. Verschillende orden en congregaties zetten daarop in om de grote veranderingen waar ze voor staan richting te geven. Zo waren de Missionarissen van het Heilig Hart bijvoorbeeld vroeger eerst en vooral missionaris. Recent bezinnen ze zich over hun spirituele missie als de weg van het hart.
• De grotere diversiteit aan institutionele vormen in het decreet is zeker een duwtje in de rug geweest voor de nieuwe kerkelijke bewegingen.
• Het decreet vraagt de religieuzen om gevoelig te zijn voor de noden van de Kerk en de wereld. Dit heeft zeker de openheid gestimuleerd. Denk maar aan de bijdrage van orden en congregaties aan de oecumene, de herontdekking van de Bijbel en de liturgiehervorming. Rond vele religieuze gemeenschappen zijn ook kringen ontstaan van leken die van dichtbij of verder af meeleven.
• Religieuze en professionele vorming van religieuzen krijgt een grote nadruk. Door het openstellen van studies theologie voor niet-priesters zijn hier volop kansen ontstaan.

Ontdek meer

• Bekijk het filmpje over een nieuw elan voor het religieuze leven
• Thema Religieuze leven: blijvend op zoek naar een nieuw elan
• Nederlandse vertaling van het Decreet over de aangepaste vernieuwing van het religieuze leven

Het Decreet over de aangepaste vernieuwing van het religieuze leven bestaat uit 25 artikels.